مقدمه:
هدف نهايي در آبزي پروري افزایش بازده توليد جهت به حداكثر رساندن سود دهي مي باشد.افزايش تراكم توليد يكي از روش هاي افزايش بازده توليد مي باشد اما اين امر ممكن است ابتلا به بيماري را در ماهی و میگو پرورشي به سبب کاهش كيفيت آب و به وجود آمدن شرايط استرس زا، افزايش دهد. اغلب ماهی و میگو پرورشي تحت تأثير عفونت هاي باكتريايي قرار مي گیرند که سيستم ايمني شان توسط شرايط استرس زا به خطر می افتد.يكي از معمول ترين روش هاي درمان اين عفونت ها، استفاده از آنتي بيوتيك ها مي باشد.اما بکارگیری آنتي بيوتيك ها جهت درمان بيماري هاي ماهی و میگو پرورشي به طور گسترده مورد انتقاد قرار گرفته است، كه دلائل آن عبارتند از: افزايش توانایی مقاومت باكتري ها در برابر آنتي بيوتيك ها، از بين بردن فلور ميكروبي محيط زيست، هزينه بالاي اين داروها و عوارض جانبي اين داروها بر ماهی و میگو. ثابت گرديده است كه برخي از آنتي بيوتيك ها سيستم ايمني را سركوب مي كنند و موجودات آبزي را بيشتر مستعد پذيرش بيماري هاي باكتريايي ، ويروسي و انگلي مي نمايند.افزايش نگراني هاي ناشي از بکارگیری آنتي بيوتيك ها منجر به كاهش استفاده از آنتي بيوتيك ها در صنعت آبزي پروري آمريكا و اروپا گرديده است. اين تغيير سياست براي صنعت آبزي پروري مفيد بوده و بدين ترتيب در توسعه راهكارهاي مختلف در جهت كنترل بيماري ها ،مفيد واقع شده است. افزودنی های غذایی از جمله راهكارهايي مي باشند كه علاوه بر تأمين مواد مغذي لازم در جهت حمايت از رشد و نمو ماهیان ، مي توانند در افزايش سلامت، مقاومت نسبت به استرس و عوامل بيماري زا مفيد واقع شوند.بدين ترتيب در سال هاي اخير تحقيقات فراواني در استفاده از افزودنی های غذايي كه در بهبود سلامتي ماهی و میگو نقش دارند، صورت گرفته است. از جمله اين افزودنی های غذايي ،پروبیوتیک ها(زیست یارها) می باشد.
هنگامي كه صحبت از بكار گيري پروبیوتیک ها (محصولات زنده ميكروبي) در جیره غذایی ماهیان مي شود، هدف متاثر نمودن فعاليت ميكروبي موجود در دستگاه گوارش ماهی و میگو و در نتیجه کاهش بیماریهای ماهی و میگو و آلودگی های استخر پرورش ماهی و میگو می باشد.پروبیوتیک ها نه تنها اثرات منفی آنتی بیوتیک ها را ندارند بلکه نقش مهمی در افزایش بهره وری ، تولید و کاهش درصد تلفات ماهی و میگو دارا می باشند.
تركيب و اجزاي فرآورده هاي پروبيوتيكي و طبقه بندي پروبيوتيك ها
تا كنون سويه هاي زيادي جهت استفاده در تغذيّه دام ، طيور و آبزیان به عنوان پروبيوتيك معرفي شده است و با بهره گيري از مهندسي ژنتيك و دانش بيوتكنولوژي، سويه هاي مؤثرتر و بهتري نيز توليد خواهد شد. ولي به طور كلي پروبيوتيك ها از لحاظ نوع سوية ميكروبي مؤثرشان به سه گروه تقسيم مي شوند، پروبيوتيك هاي باكتريايي، قارچي و مخمري. دفتر مواد غذايي و مطالعه دارويي آمريكا و انجمن رسمي كنترل مواد غذايي، براي متمايز نمودن ميكرو ارگانيسم هاي مفيد و مضر، ليست گونه هايي از ميكرو ارگانيسم را ارائه نموده است كه مي توان آنها را با مواد غذايي مصرف نمود.
جدول 1 . گونه هايي از ميكرو ارگانيسم ها كه مي توانند به صورت تركيب با مواد غذايي مصرف شوند
آسپرژيلوس نيگر |
Aspergillus niger |
آسپرژيلوس اوريزا |
Aspergillus oryzae |
باسيلوس كوآگولانس |
Bacillus coagulans |
باسيلوس لنتوس |
Bacillus lentus |
باسيلوس ليشني فرميس |
Bacillus licheniformis |
باسيلوس پوميلوس |
Bacillus pumilus |
باسيلوس سوبتيليس |
Bacillus subtilis |
باكتروئيدس آميلوفيلوس |
Bacteroides amylophilus |
باكتروئيدس كاپيلو سوس |
Bacteroides capillosus |
باكتروئيدس رومينيكولا |
Bacteroides ruminocola |
باكتروئيدس سوئيس |
Bacteroides suis |
بيفيدوباكتريوم آدولسكنتيس |
Bifidobacterium adolescentis |
بيفيدوباكتريوم آنيماليس |
Bifidobacterium animalis |
بيفيدوباكتريوم بيفيدوّم |
Bifidobacterium bifidum |
بيفيدوباكتريوم اينفانتيس |
Bifidobacterium infantis |
بيفيدوباكتريوم لنگوم |
Bifidobacterium longum |
بيفيدوباكتريوم ترمرفيلوم |
Bifidobacterium thermophilum |
لاكتوباسيلوس اسيدوفيلوس |
Lactobacillus acidophilus |
لاكتوباسيلوس برويس |
Lactobacillus brevis |
لاكتوباسيلوس بولگاريكوس |
Lactobacillus bulgaricus |
لاكتوباسيلوس كازيي |
Lactobacillus casei |
لاكتوباسيلوس سلوبيوسوس |
Lactobacillus cellobiosus |
لاكتوباسيلوس كورواتوس |
Lactobacillus curvatus |
لاكتوباسيلوس دلبروسكي |
Lactobacillus delbruckii |
لاكتوباسيلوس فرمنتوم |
Lactobacillus fermentum |
لاكتوباسيلوس لاكتيس |
Lactobacillus lactis |
لاكتوباسيلوس پلانتاروم |
Lactobacillus plantarum |
لاكتوباسيلوس روتاري |
Lactobacillus reuterii |
لوكونوستوك مزنتروئيدس |
Leuconosttoc mesenteroides |
پديوكوكوس اسيدي لاكتيك |
Pediococcus acidilacticci |
پديوكوكوس سرويزيه |
Pediococcus cerevisiae |
پديوكوكوس پنتوزاسئوس |
Pediococcus pentosaceus |
پروپيوني باكتريوم فرويدنراشي |
Propionibacterium freudenreichii |
پروپيوني باكتريوم شرماني |
Propionibacterium shermanii |
ساكروميسز سرويزيه |
Saccharomyces cerevisiae |
استرپتوكوكوس كرموريس |
Streptococcus cremoris |
استرپتوكوكوس دي استي لاكتيس |
Streptococcus diacetylactis |
استرپتوكوكوس فيسيوم |
Streptococcus faecium |
استرپتوكوكوس اينترمديوس |
Streptococcus intermedius |
استرپتوكوكوس لاكتيس |
Streptococcus lactis |
استرپتوكوكوس ترموفيلوس |
Streptococcus thermophilus |
ويژگي هاي يك پروبيوتيك موئثر
يك پروبيوتيك موئثر بايد در شرايط محيطي مختلف و متفاوت ،خاصیت خود را حفظ نموده و در اشكال مختلف به صورت فعال باقي بماند. بنابراين، بايد ويژگي ها و مشخصات ذيل را دارا باشد:
1. به عنوان يك محصول زنده امكان توليد آن در سطح صنعتي موجود باشد.
2. در انبار و محل مصرف در مزارع به مدت هاي طولاني قابل نگهداري باشد و ثابت باقي بماند.
3. در روده تأثير خود را حفظ نمايد.
4. بر سلامتي ميزبان تأثير مثبت داشته باشد.
يك ميكرو ارگانيسم به منظور داشتن فعالیت مناسب و مطلوب بايد با غلظت مناسب و كافي در جيره غذايي مصرف شود. بسياري از ميكروبيولوژيست ها دريافته اند ميكرو ارگانيسم هايي كه با غلظت هاي كمتر از 106 تا 107 واحد تشكيل دهنده كلني در هر گرم از فلور روده وجود دارند، توانايي ايجاد تعادل بين خود و باكتري هاي ساكن در فلور روده اي را نداشته و نمي توانند يك فعالیت مناسب و هم چنين، اثر قابل قبولي بر ميزبان داشته باشند. ضمناً ميكرو ارگانيسم هاي مورد استفاده در ساخت پروبيوتيك ها نبايد بيماري زا و مسموميت زا بوده و براي سلامتي انسان مشكلي را ايجاد نمایند.
اَشكال و ميزان مصرف پروبيوتيك ها
به طور كلي پروبيوتيك ها در اَشكال گوناگوني مثل آرد، خمير، كپسولي، لقمه خوراکی و يا مايع به مصرف دام ، طيور و آبزیان مي رسد. ولي در مصرف اين مواد بايد بسيار دقت كرد چون عواملي مانند ميزان كُلر آب، دماي آب، ميزان املاح معدني موجود در آب و خوراك، وجود آنتي بيوتيك ها و بعضي از داروها در خوراك و عوامل ديگر بر توانايي حياتي اين ميكروب ها مؤثر است. اغلب از آب پنير به عنوان حامل مناسبي براي پروبيوتيك هاي باكتريايي استفاده مي شود. پروبيوتيك هاي مخمري به همراه روغن ها نيز قابل مصرف هستند. هم چنين، محصولات ميكروبي قارچي به همراه توليدات جنبي غلات به مصرف مي رسند. بعضي از توليدات ميكروبي به طور روزانه مصرف مي شوند و دسته اي ديگر در يك دورة زماني طولاني تر (مثلاً هفته اي يك بار) مورد مصرف قرار مي گيرند. در مورد ميزان مصرف انواع پروبيوتيك ها توصيه هاي مختلفي شده است. بر حسب ميزان غلظت و تراكم ميكروب فعال در واحد وزن پروبيوتيك، ميزان مصرف آن تعيين مي شود.
پروبیوتیک ها(زیست یارها)در جیره غذایی ماهی و میگو
تحقیقات و مطالعات زیادی در رابطه با استفاده از پروبیوتیک ها(زیست یارها)در جیره غذایی ماهیان انجام شده است.
Gatesoupe در سال 1199 گزارش کرد که با افزودن پروبیوتیک تجاری حاوی Lactobacillus به جیره غذایی ماهی قزل آلا رنگین کمان، موجب افزایش رشد ماهی قزل آلا رنگین کمان می شود.
Moriarty در سال 1998 گزارش کرد که افزودن پروبیوتیک تجاری حاوی Bacillus SPP به جیره غذایی میگو پرورشی موجب کاهش مرگ و میر وافزایش جذب مواد غذایی می شود.همچنین جمعیت باکتریایی بیماریزا Escherichia coli، Staphylococcus aureus و Clostridium SP در دستگاه گوارش میگو کاهش می یابد.
پژوهشگران در سال7199 نشان دادند که افزودن پروبیوتیک تجاری حاوی Carnobacterium به جیره غذایی ماهی قزل آلای رنگین کمان موجب مهار دو تا عامل رایج بیماریزا (V.anguillarum و A.salmonicida) در موکوس روده و مدفوع ماهی قزل آلا رنگین کمان می شود(4).
در سال 2007 نیز عنوان شد که افزودن پروبیوتیک منجر به کنترل دامنه وسیعی از عوامل بیماریزا در ماهی آزاد و ماهیان زینتی می شود.علاوه بر این گنجاندن پروبیوتیک در جیره غذایی باعث رشد و سلامتی انواع ماهیان می شود(6).
پژوهشگران در سال 2005 گزارش کردند که پروبیوتیک موجب بهبود سلامتی ماهی و میگو از طریق کنترل عوامل بیماریزا و بهبود کیفیت آب بوسیله تغییر در جمعیت میکروبی آب و مواد بستر استخر پرورش می شود(7).
فوائد استفاده از پروبیوتیک ها (زیست یارها) در جیره غذایی ماهی و میگو
ا.افزایش تامین مواد مغذی و در نتیجه کاهش هزینه خوراک مصرفی
2.تثبیت شرایط مطلوب محیط پرورش در جهت تثبیت و کنترل جمعیت میکروب ها NH3,No2,No3 مانند
3.حذف عوامل استرسز
4.تثبیت موئلفه های کیفیت آب
5.جلوگیری از عفونت های باكتريايي، ويروسي و انگلي
6.بهبود رشد و ضریب تبدیل غذایی
7.بهبود درصد بقا و کاهش تلفات
8.کاهش استرس و حساسیت به بیماری
9.کاهش نیاز به استفاده از داروهای گران قیمت
10. کاهش نیاز به آنتی بیوتیک ها در درمان بسیاری از بیماری ها
11.برخلاف آنتی بیوتیک ها، منجر به مقاومت بیماری ها نمی شود
12.کیفیت آب و رسوب بستر استخر بهبود یافته و منجر به کاهش استرس در ماهی و میگو و بهبود سلامتی می شود
13.آب خروجی تصفیه و پاکیزه در نتیجه آلودگی های محیطی کاهش می یابد
14.فعالیت باکتری های بیماری زا و درجه بیماری زاییشان کنترل می گردد به طوری که اکوسیستم میکروبی حفظ می شود
15.تحریک سیستم ایمنی بدن ماهی و میگو
16.فلور میکروبی دستگاه گوارش ماهی را بهبود می دهد در نتیجه بروز بیماری کاهش و جذب مواد مغذی افزایش می یابد
منابع
1.کریم زاده ، ق ، کریم زاده ، ص و میرزائی ، ح .1385. مدیریت پرورش نیمه صنعتی قزل آلای رنگین کمان . مازندران : انتشارات آوای مسیح.
2. Domig, K.J. 2005 .Anti biotikaresistenz und der Einsatz von Antibiotika in der Tierernährung. 4. BOKU-Symposium Tierernährung: Tierernährung ohne Antibiotische Leistungsförderer. Vienna, Austria: pp.1–8.
3. Irianto,A. and Austin,B.2002.Probiotics in aquaculture.journal of Fish Diseases.25: 633-642.
4. Jobron,A. ,J.C.Olsson,A.Westerdahl,P.L.Conwey, and S.Kejelleberg.1997.Colonization in the fish intestinal tract and production of inhibitory substances intestinal mucus and fecal extacts by Carnobacterium sp.strain K1.J.Fish Dis.20: 383-392.
5. Kelly, D. and King, T.P. 2001. Luminal bacteria: regulation of gut function and immunity. In: Gut environment of pigs. Edited by Piva, A., Bach Knudsen, K.E.Lindberg, J.E.: pp. 113–131. Nottingham University Press, Nottingham, UK.
6.Mikkelsen, H, and Eggset, G..2007Challenge of Atlantic salmon with Vibrio viscosus, V. wodanisand acombination of both species. Centre of Marine Biotechnology, Norwegian Institute of Fisheries and Aquaculture Ltd., N- 9291 Tromsø, Norway.
7.Moriarty,D.J.W .Decamp,O, and Lavens,P. 2005. Probiotics in aquaculture.AQUAculture Asia pacific Magazine.
8.Pasteiner, S. 2006 .New natural concept for poultry gut health. International Poultry Production 14, 1: 17.
9. Steiner, T. 2006. The potential benefits of Natural Growth Promoters. Feed Tech 10.2: 26–28.
ممنون عالی بود. یه نگاه هم به این کانال بندازین بدنیس مطالب خوبی در مورد پروبیوتیک داره
https://t.me/BioDepAquaculture